παλαιοζωικός ή πρωτογενής αιώνας

Γεωλογικός αιώνας, που ονομάστηκε πρωτογενής όταν δεν ήταν ακόμα γνωστή η ύπαρξη αρχαιότερων εδαφών, των αρχαιοζωικών· σήμερα χρησιμοποιείται ο όρος παλαιοζωικό. Κατά τη διάρκεια του αιώνα αυτού αποτέθηκαν παχιά στρώματα ιζηματογενών πετρωμάτων θαλάσσιας προέλευσης, η εξάπλωση των oποίων μαρτυρεί ότι οι θάλασσες ήταν περισσότερο εκτεταμένες από όσο κατά τον αρχαϊκό αιώνα. Μεγάλη εξάπλωση παρουσίαζαν και τα προσχωσιγενή ιζήματα, που συσχετίζονται με τους δύο μεγαλύτερους ορογενετικούς κύκλους, οι oποίοι χαρακτηρίζουν το παλαιοζωικό: την καληδόνιο και την ερκύνιο πτύχωση. Το παλαιοζωικό υποδιαιρείται στις εξής περιόδους: κάμβριο, σιλούριο, δεβόνιο, λιθανθρακοφόρο και πέρμιο. Η ζωή, τόσο η φυτική όσο και η ζωική, παρουσίαζε από την έναρξη του αιώνα αυτού μεγάλη ανάπτυξη, στην αρχή μόνο στις θάλασσες και ύστερα και στις ξηρές που αναδύθηκαν. Κατά το λιθανθρακοφόρο, το φυτικό βασίλειο παρουσίασε την πιο εντυπωσιακή άνθησή του: τότε ακριβώς σχηματίστηκαν και οι μεγαλύτερες αποθέσεις των απολιθωμένων ανθράκων. Οι παλαιοκλιματικές μελέτες επιβεβαίωσαν την ύπαρξη ενός ισχυρού παγετώνα, που έπληξε εκτεταμένες περιοχές του νοτίου ημισφαιρίου κατά το π.· εκτός από τα μοραινικά αποθέματα (τιλλίτες), το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από τη σπανιότητα της χλωρίδας με πεκοπτέριδες (pecopteris) στο νότιο ημισφαίριο, σε σύγκριση με την αντίστοιχη χλωρίδα του βορείου ημισφαιρίου. Στο νότιο ημισφαίριο αφθονεί, αντίθετα, η χλωρίδα με γλωσσοπτέριδες (glossopteris), φυτά που ευδοκιμούν σε λιγότερο θερμά κλίματα. Από τη μελέτη των κλιματικών και παλαιοντολογικών σχέσεων εξάγεται το συμπέρασμα ότι οι Πόλοι (και κατά συνέπεια και ο Ισημερινός) δεν κατείχαν τη σημερινή θέση κατά το π. και επιπλέον ότι όλες οι ξηρές, που αναδύθηκαν, ενώθηκαν, σχηματίζοντας μία ενιαία ήπειρο, την Παγγαία.